با توجه به اینکه آقا تأکید زیادی بر اُنس با نهج‌البلاغه دارند، یک نوجوان چگونه می‌تواند با این کتاب انس بگیرد؟ فرق ضرورت اُنس با نهج‌البلاغه با ضرورت اُنس با قرآن چیست؟
به نظرم یک حالت ایده‌آل و یک حالت حداقلی دارد. حالت حداقلی‌اش این است که نهج‌البلاغه را خط‌به‌خط بدون هیچ تفسیری بخواند، ولی اگر احساس شبهه کرد، بپرسد.
نهج‌البلاغه مثل قرآن کریم حتماً احتیاج به شرح دارد و اگر کسی همین‌جوری نهج‌البلاغه را بخواند، ممکن است یک‌سری شبهات برایش ایجاد شود. اگرچه جواب اکثر این شبهات در فضای مجازی مخصوصاً در سایت پرسمان هست، ولی شاید برای یک نوجوان سخت باشد که بخواهد دقیقاً سؤالش را بپرسد. به نظرم درگاه یا پیشخوانی برای این کار لازم است. البته قاعدتاً راهی که انسان با استاد انقلابی جامع‌الاطراف پیش برود خیلی بهتر است، ولی اگر نشد هم آدم خودش آرام‌آرام بخواند. شاید لازم باشد یک سیر مطالعاتی خطب و نامه‌ها هم تدوین بشود. مثلاً، برای نوجوانی که می‌خواهد ارتباط بگیرد، اوّل نامه 31 نهج‌البلاغه را بخواند، بعد سراغ خطب و نامه‌های دیگر برود. یا یک روزشماری درست شود که مثلاً در بیست روز اوّل سال نامه 31 را بخواند و بعد پنج روز این حکمت‌ها را بخواند. بهتر است بر اساس یک منطقی پیش رفت تا اینکه یک‌دفعه با دریایی از مطالب مواجه شود. من شخصاً می‌گویم که خوب نیست نهج‌البلاغه را از اوّل شروع کرد. باید از کسانی که نهج‌البلاغه کار کردند هم مشورت گرفت.
به نظرم قبل از ورود به نهج‌البلاغه باید با کلیات مباحث نهج‌البلاغه نیز آشنا شد. خوب است قبل از ورود به نهج‌البلاغه پیام‌های آقا به کنگره‌های نهج‌البلاغه را خواند. مثلاً، کتاب «سیری در نهج‌البلاغه» شهید مطهری که رهبر انقلاب هم توصیه به خواندن آن کردند، برای آشنایی با نهج‌البلاغه بسیار خوب و کاربردی است مخصوصاً اینکه مقدمه خیلی جالب و شورانگیزی دارد. این کتاب می‌تواند پیش‌نیازی برای مطالعه نهج‌البلاغه باشد.
تدبرکردن در یک کتاب یا یک موضوع خاص مثل نهج‌البلاغه مراحلی دارد؟ آیا تدبرکردن در نهج‌البلاغه معنای خاصی در کلام آقا دارد؟
تدبر به‌معنای پشت است؛ یعنی انسان بتواند نگاه سطحی خود نسبت به محتوا را به نگاهی عمیق‌تر و زیربنایی‌تر تبدیل کند. من فکر می‌کنم ابتدا برای فهم یک کلام باید فضای صدور آن و نظام فکری گوینده را شناخت. کتاب «سیری در نهج‌البلاغه» و پیام‌های حضرت آقا به کنگره‌های نهج‌البلاغه در همین خصوص است؛ یعنی ابتدا ذهن را شاخه‌بندی و بخش‌بندی می‌کند تا بفهمیم مطلبی که می‌خوانیم مربوط به کدام نظام معرفتی امیرالمؤمنین علیه‌السلام است. مرحله اوّل، شناخت اجمالی منظومه و مرحله دوم، اولویت‌سنجی بر اساس نیاز شخص و نیاز زمانه است که این مراحل باید انجام شود تا نوعی خوانش قوی صورت گیرد. برای مثال، کسی که به‌دنبال شناخت ویژگی‌های مؤمنین است، خطبه متقین را می‌خواند و کسی که مسئول است، عهد مالک و عهد محمدبن‌ابی‌بکر و نامه حضرت به عثمان‌بن‌حنیف را می‌خواند.
مرحله سوم، خواندن معمولی و دفع شبهات و مرحله چهارم، ارتباط‌گیری با شروح و مرحله آخر، بازیابی معرفتی است. با طی‌کردن این مسیر یک‌سری محتوا یاد گرفته می‌شود. حال باید بین خود و محتوا ارتباطی برقرار کنیم. مثلاً، ویژگی متقی این است و خود من هم این هستم و باید بین خود و ویژگی ارتباط برقرار کنم. قطعاً وقتی حضرت آقا می‌فرمایند با نهج‌البلاغه اُنس بگیرید، منظورشان این است که علاوه بر جمع‌آوری اطلاعات علمی درون ما نیز اتفاقی بیفتد. حال اتفاقات درون ما یا از نوع معرفت، یا از نوع اتفاقات درون قلبمان و یا از نوع اعمال و رفتارمان است. هر کدام از این موارد باشد، انسان باید تدابیری بیندیشد. برای مثال، حضرت می‌فرمایند متقین به‌نحوی قرآن می‌خوانند که گویا بهشت و جهنم را در مقابل خود می‌بینند.
برای تدبر در نهج‌البلاغه شما چه منابعی را پیشنهاد می‌کنید؟
همان‌طوری که عرض کردم، شرح نهج‌البلاغه مخصوصاً شرح نهج‌البلاغه فارسی فراوان شده است. مثلاً، همین سه جلد کتابی که از حضرت آقا منتشرشده، شرح خیلی جالبی دارد. جلد اوّلش مربوط به قبل از انقلاب است که حکومت مطلوب را بیان می‌کند. جلد دوم درباره نبوت‌هاست که شامل نکات ارزشمندی درباره نبوت است و جلد سوم درباره اخلاق مدیران، آداب مدیریت اسلامی و حکومت اسلامی است. کتاب دیگر از مرحوم علامه محمدتقی جعفری است که این کتاب دارای رویکرد خاص برای قشر خاص است. از کتاب نهج‌البلاغه ایشان یک‌سری کتابچه هم استخراج‌شده که برگرفته از کتاب اصلی شرح نهج‌البلاغه مرحوم علامه جعفری است.
اندیشمندان ما گاهی شرح‌ها و تدریس‌هایی از نهج‌البلاغه هم داشته‌اند. مثلاً، مجموعه سخنرانی مرحوم آیت‌الله مصباح با نام «پند جاوید» درباره شرح نامه امیرالمؤمنین علیه‌السلام به فرزندشان، درس‌هایی از قرآن آقای قرائتی، شرح‌های آیت‌الله جوادی آملی که دارای مباحث جدی و سطح بالا برای قشر دانشجوست، شرح‌های آقای رحیم‌پور، شرح‌های آقای دکتر قنبری که تطبیق با حوادث روز است و شرح‌های مختلف دیگر؛ تمامی این شروح خود دریچه‌ای برای بحث تدبر است. اگر انسان بخواهد تدبر کند، باید یک پرده بردارد که این شروح لازمه این پرده‌برداری و تدبر است؛ چون عالمان با کنار هم گذاشتن روایات و بخش‌های دیگر نهج‌البلاغه لایه‌برداری انجام می‌دهند که دریچه‌ای برای ورود به تدبر است. البته توصیه من به دوستان نوجوان کتاب دو جلدی «پند جاوید» آقای مصباح است که دارای بیانی روان و از به‌روزترین شروح نهج‌البلاغه است.
اکثر ما در دوره نوجوانی در زندگی دچار حادثه می‌شویم و می‌خواهیم بدانیم نسخه اسلام برای ما چیست. آیا نوجوانی که دچار حادثه‌شده و یا به‌دنبال وظایف خود می‌گردد، می‌تواند در این‌باره در نهج‌البلاغه به‌دنبال سرنخ یا کلامی از حضرت علی علیه‌السلام باشد؟
ابتدا باید ببینیم که مسائل نوجوان از چه نوعی است. نوع معرفتی و آشنایی با اسلام و مسائل کلی از این قبیل در نهج‌البلاغه پرداخته شده است، امّا یک‌سری از مسائل مربوط به سن و دوره خاصی است. برای مثال، یکی از نیازهای نوجوانان در سنین دوازده تا هجده سالگی امتحان به‌وسیله مقام والدین است که شاید در نهج‌البلاغه چنین تعبیری با عنوان ارتباط فرزند با والدین نداشته باشیم. در این صورت، به منابع دیگری رجوع می‌کنیم؛ امّا مسئله ارتباط با معلم که مربوط به مقطع نوجوانی است، حضرت ده یازده نکته از ادب در باب آداب برخورد با معلم فرموده‌اند. ممکن است امیرالمؤمنین علیه‌السلام در مقامی نباشند که ریز موضوعات اخلاقی هر فرد را بیان کنند. بنابراین، ابتدا باید نوجوان مسئله را پیدا و در نهج‌البلاغه جست‌وجو کند تا اگر یافته‌ای به‌دست نیاورد، به کتب دیگر رجوع کند.
ببینید نهج‌البلاغه جمع‌آوری کلمات توسط عالم شیعی مرحوم سیدرضی است. ممکن است یک‌سری از مسائل از دیدگاه حضرت دارای اهمیت باشد، ولی در نهج‌البلاغه یافت نشود. یک‌سری مسائل مثل بحث‌های معرفتی جنبه عمومی دارد، یک‌سری مسائل خاص است و جنبه عمومی ندارد و یک‌سری مسائل اجتماعی و عام است که فقط مربوط به نوجوانان نیست. برای مثال، مسائل مرتبط با زهد که مرتبط با نوجوانان هم هست و برای آن‌ها معنا دارد. پس، نوجوانان هم می‌توانند برخی از پاسخ سؤالاتشان را در نهج‌البلاغه پیدا کنند.
با توجه به اینکه امروزه نوجوانان ما به مباحث سیاسی علاقمندند، آن‌ها می‌توانند مسائل سیاسی خود را در نهج‌البلاغه دنبال‌کرده و برای اینکه حقانیت امیرالمؤمنین علیه‌السلام را متوجه شوند، احتیاج دارند که اشتباهات خلفای قبل از ایشان را خوانده و آگاه شوند که چرا ایشان راضی به جنگ خونین بین مسلمانان شد. رخدادها و جریان‌های تاریخی می‌توانند سؤالات اساسی مربوط به سیاست امروز ما را پاسخ بدهند. گاهی اوقات اگر انسان حواسش نباشد به آن جریان دچار خواهد شد.
این مطالب هم برای نوجوانان جذاب است و هم باید بدانند که امیرالمؤمنین علیه‌السلام حق بوده است.
nojavan7CommentHead Portlet