پهلوی از نمای نزدیک

«اسداله خان عَلم». این همان شخصیت مذکور است! او از خانواده‌ای آمده که از ابتدا، تلاش برای نزدیک شدن به پهلوی‌ها، در رگ و پی‌شان بوده. پدر عَلم، «شوکت ‌الملک عَلم»، در سیستان منصب حکومتی داشت و از جمله متنفذان منطقه بود. از طرف دیگر، در سیاست‌های استعماری انگلیسی‌ها با آن‌ها همکاری داشت و با صهیونیست‌ها هم ارتباط خوبی داشت. این‌ سه عامل به عَلم کمک کرد در سال‌های دهه سی، آرام‌آرام خودش را به محمدرضا پهلوی نزدیک کند و طی اتفاقات بزرگ و کوچک سیاسی، من‌جمله کودتای 28 مرداد، سرانجام به مدت 10‌سال، «وزیر دربار» شود؛ یعنی دومین مقام اجرایی کشور و مهم‌ترین شخصیت اجرایی دربار بعد از شاه و ملکه.
خب! حالا کسی که چنین قدرتی در دربار و چنین رابطه نزدیکی با پهلوی‌ها داشته، در یک کتاب هفت‌جلدی خاطراتش را نوشته. آن‌هم نه به این آسانی‌ها! او طی 10‌سال، یعنی از سال 1346 تا سال 1356 که شاه او را مجبور به استعفا کرد، به شکلی کاملاً مخفیانه و سرّی، روزانه ریزبه‌ریز دیدارهایش با شاه، جلساتشان، سفرهایشان و همه ارتباط‌هایشان را نوشته و بعد از اتمام هر جلد، آن را به بانکی در سوئیس فرستاده تا امن و امان نگه‌داشته شود. وصیت هم کرده که سال‌ها بعد منتشر شوند؛ وقتی‌که دیگر اثری از حکومت خاندان پهلوی بر ایران نباشد.
می‌دانم! هفت جلد خودش کلی است و زمان مفصلی برای مطالعه می‌خواهد! اصلاً این مطلب برای همین نوشته شده که به شما بگوید کتاب «آخرین ‌شاه، آخرین ‌دربار» نسخه خلاصه‌شده خاطرات علم است با چند مزیت چشمگیر. «موسی فقیه حقانی»، نویسنده این کتاب، برای تدوین آن، خودش از نسخه دوجلدی خلاصه‌شده خاطرات علم استفاده کرده. علاوه بر آن، خط سیر تاریخی و دسته‌بندی موضوعی و شخصیتی در تدوین کتاب،  مورد توجه قرار گرفته و تصاویری را هم در آن گنجانده. این دو ویژگی در نسخه هفت‌جلدی خاطرات علم وجود ندارد. برای همین، اگر شما قصد مطالعه روی یک موضوع یا شخصیت خاص را داشته باشید، مجبورید کل هفت جلد را بخوانید و اطلاعات را کم‌کم از میان صفحات مختلف کنار هم بگذارید. در کتاب «آخرین شاه، آخرین دربار» اما کار برای شما راحت است. تفکیک خاطرات حول موضوعاتی مثل خانواده، سیاست داخلی، سیاست خارجی، روحیات و شخصیت شاه و...، خواندن آن‌ها را خیلی مؤثرتر و مفیدتر کرده و اطلاعات دقیقی در هرکدام از این زمینه‌ها در اختیارتان قرار می‌دهد.
نگران نباشید! چیزی از خاطرات مهم از قلم نیفتاده. نویسنده تلاش کرده نسخه شسته‌رفته‌ای از آن مجلّد هفت‌جلدی را در اختیار مخاطبانش بگذارد، طوری که خاطره شاخص و اثرگذاری از قلم نیفتد. این کتاب که «مؤسسه مطالعات تاریخ معاصر ایران» آن را در سال 1397 چاپ کرده است، وجوه مختلفی از شخصیت آخرین شاه پهلوی ایران را نشانتان می‌دهد، بدون این‌که راوی دیگری در این بازتاب شخصیت، دخالت داشته باشد. برای همین شما می‌توانید محمدرضا پهلوی را از نمای نزدیک، آن‌هم نه طی یک روز و چند ملاقات، که در یک دوره 10‌ساله ببینید و خودتان قضاوتش کنید. 
کتاب خاطرات علم به عقیده خیلی‌ها، یکی از مهم‌ترین منابع بررسی تاریخ معاصر ایران است. رهبر انقلاب در یکی از بیاناتشان به این خاطرات اشاره کردند و گفتند: «[آمریکایی‌ها] بارها و بارها رفتاری با او کردند که شما خاطرات عَلم را که ملاحظه می‌کنید، [می‌بینید] شاه در ملاقات با رفیق نزدیکش، علم –البته جرئت نمی‌کند در بیرون و علنی این حرف را بزند یا به خود آمریکایی‌ها بگوید- بنا می‌کند از آمریکایی‌ها شکایت‌کردن که این کار را کردند، آن کار را کردند. لکن در نهایت، تسلیم آن‌هاست.
بعد از آن‌که سرنوشت آن بدبخت و روسیاه این‌جوری شد که از ایران گریخت و رفت، به آمریکا راهش ندادند؛ یعنی اول رفت و یک مدتی در آمریکا بود، بیرونش کردند. یعنی با یک نفر نوکر صمیمی 25ساله خودشان هم این‌جوری رفتار کردند».(1)
اگر دلتان می‌خواهد نگاهی نزدیک‌تر به کتاب بیندازید و مشتی نمونه خروار از این خاطرات را بخوانید، پیشنهاد می‌کنیم یادداشت «خوانش یک صفحه» از این کتاب را هم ببینید. آنجا با خاطرات جالبی مواجه خواهید شد.

1) بیانات در دیدار مسئولان نظام، 1397/3/2