استعداد که فقط شغل نیست

شناخت استعداد برای بشر خیلی مهم است؛ به جهت اینکه تمام مسیر زندگی‌، برنامه‌ها، اهداف و چگونگی عملکردش را مشخص می‌کند. استعداد برای زندگی نقشه‌ راه ارائه می‌کند؛ استعداد مجموعه‌ای از توانایی‌ها و ظرفیت‌هایی است که خداوند متعال در وجود هر انسانی قرارداده و به‌واسطه‌ مواجهه‌ با محیط و رفتار در محیط این ظرفیت‌ها و توانایی‌هایی که ابعاد مختلفی هم دارند، به ظهور و بروز می‌رسند؛ استعداد منجر به عملکرد بهتر انسان، حرکت، رشد، ایجاد رغبت، اراده و انگیزش در انسان می‌شود.

دوران نوجوانی زمان شناختن استعدادهاست. نوجوان کم‌کم در ابعاد مختلف از جمله جسم، قدرت ذهن، قدرت ارتباط‌گیری اجتماعی، بروز صفات و شخصیت‌ و حتی میزان استقلال به بزرگ‌ترها شبیه می‌شود. همه‌ این‌ها به او کمک می‌کند که بتواند به‌سمت شناخت استعدادش پیش برود. از طرفی، هویت‌یابی خوب وقتی اتفاق می‌افتد که انسان بتواند استعدادشناسی درستی داشته باشد؛ پس، شناخت اینکه من در چه‌چیزهایی نسبت به دیگران برتری دارم، چه قابلیت‌های ارثی دارم، چه توانمندی‌های بدنی، جسمی و روان‌شناختی دارم، چه مهارت‌هایی را بهتر می‌توانم انجام بدهم، چه جنبه‌هایی در روابط اجتماعی دارم که نسبت به دیگران خیلی حائز اهمیت بوده و پررنگ است، چه قابلیت‌هایی در ارتباطات اجتماعی دارم، چه مهارت‌هایی را خیلی بهتر یاد می‌گیرم، این‌ها همه مواردی است که در این دوران می‌تواند شناخته‌شده و به شکل‌گیری هویت کمک کند. 

هیچ‌کس انزواگرایانه نمی‌تواند به استعدادشناسی برسد، بلکه عامل مهم و کمک‌کننده این است که انسان در دوران نوجوانی خودش را در تعامل با محیط و افراد قرارداده و به کسب تجربه بپردازد. این تعامل باعث می‌شود که بفهمد در چه‌چیزهایی توانمند و در چه‌چیزهایی توانمند نیست، به چه‌چیزهایی علاقه‌مند و به چه‌چیزهایی علاقه‌مند نیست. در چه موقعیت‌هایی خوب عمل می‌کند، در چه موقعیت‌هایی بد عمل می‌کند. کم‌کم از دل همین ظرافت‌ها شناخت خود حاصل می‌شود. برای کشف استعداد، نوجوان باید در میدان عمل قرار بگیرد؛ اردوی جهادی، تشکیل کلاس در مسجد و محیط‌های اجتماعی، مسئولیت‌گرفتن در مناسبت‌ها، ارتباط و برنامه برای فامیل، حتی کارآفرینی، تولید و کار اقتصادی هم انجام بدهد. 
نکته مهم در اینجا این است که بعضی از نوجوان‌ها استعداد را تنها با شغل معنی می‌کنند، درحالی‌که انتخاب شغل و رشته تحصیلی تنها یک جنبه از جوانب مختلف زندگی است. شناخت ما از خودمان قرار است در همه ابعاد ما را یاری کند. علاوه‌بر این، لازم است نوجوان‌ها به این موضوع دقت کنند که حتی شغل‌ها هم شامل تک‌استعداد نیستند و هرکدام ابعاد مختلفی داشته و تنوعی از استعدادها را نیاز دارند؛ مثلاً، یک مهندس علاوه‌بر اینکه توان تحلیل و فهم ریاضی‌اش باید خوب باشد، در عین حال باید قدرت به‌عمل درآوردن افکارش را داشته باشد.

بهترین کاشف استعدادها خود نوجوان‌ها هستند؛ به این دلیل که هر کسی خودش را بهتر می‌شناسد، با خودش رودربایستی ندارد. همچنین در موقعیت‌های مختلف تجربه زیسته‌ای دارد که می‌تواند آن‌ها را در کشف استعدادهایش استفاده کند؛ اما به این معنا نیست که ما برای کشف استعدادهایمان از کمک معلمان، مربیان و دوستانمان استفاده نکنیم. گاهی اوقات افراد دیگر بازخوردهایی می‌دهند که خودمان توجه نداشتیم، یا نسبت به دیگران در برخی ویژگی‌ها برتری و تمایز داریم و خودمان بی خبر هستیم؛ مثلاً، سرعت‌عمل بالا یا قدرت تحلیل یا توان همدلی بالایی داریم؛ بنابراین، در عین اینکه فرد خودش بهترین کاشف استعدادهایش هست، اما از کمک دیگران باید استفاده کند. 

اول اینکه حواسمان باشد فشار یا اجبارهایی را که جامعه و محیط اطراف وارد می‌کنند، مدیریت کنیم. اگر قرار باشد بر اساس این فشارها انتخاب کنیم و استعداد و توانمندی‌ها مورد غفلت باشند، آن‌وقت علی‌رغم اینکه گاهی تأیید اجتماعی را داریم، اما اصلاً‌ رضایت شخصی نداشته و ممکن است باعث افسردگی، عقب‌گرد، کندی در عمل و کسالت بشود و تمام زندگی تحت‌تأثیر این انتخاب اشتباه قرار بگیرد. 
نوجوان نباید عجله کند؛ چون شناخت استعداد تدریجی شکل می‌گیرد. در گذر زمان، با توجه به تجربه‌های زیسته، خودشناسی پیداکرده و کم‌کم به شناخت استعدادهای خود می‌رسد. همه ما ساعات خلوتی را باید به خودمان اختصاص بدهیم؛ اما یک مانع اساسی برای این خلوت‌ها، فضای مجازی است که از خودشناسی واقعی ما را محروم می‌کند. نتایج پژوهش‌ها نشان می‌دهد که استفاده مکرر از اینستاگرام و فضاهای مجازی باعث بالارفتن حس منفی فرد نسبت به بدنش، نسبت به خودش، پایین‌آمدن اعتمادبه‌نفسش، افزایش اضطراب و افسردگی می‌شود و در نتیجه فرد اصلاً دیگر دنبال خودشناسی نیست؛ دنبال آن تصویر یا چهره‌ای است که در فضای مجازی دارد ارائه می‌شود و هیچ‌وقت هم قابل‌ دسترس نیست.
یکی دیگر از مسائلی که مانع خودشناسی و کشف استعدادها می‌شود این است که نوجوان خودش را با دیگران مقایسه کند. این یک حقیقت است که خداوند متعال هر کسی را به‌صورت منحصربه‌فرد آفریده و هر کسی توانمندی و ظرفیت‌های خاصی دارد. اگر خودمان را با دیگران مقایسه‌‌ و فضل‌های دیگران را تمنا کنیم، باعث می‌شود که انسان دچار اضطراب و حسرت شود. 

از مهم‌ترین مواردی که به شناخت استعداد کمک می‌کند این است که در زندگی و استعدادشناسی‌مان جهت داشته باشیم. جهت مثبت وقتی است که من بخواهم از توانمندی‌ها و استعدادها و ظرفیت‌هایم در جهت رضای الهی استفاده کنم. جهت منفی وقتی است که من بخواهم از آن‌ها در جهت خلاف رضای الهی استفاده کنم. هر چقدر که بچه‌ها اهداف خوب، مقاصد خوب، مقاصد پایدار، مقاصد اخروی، مقاصد الهی، مقاصدی که از بین نمی‌روند و متزلزل نیستند انتخاب کنند، باعث می‌شود که آن‌ها در جهت شناخت استعدادهایشان سریع‌تر و بهتر عمل‌کرده و انگیزه کافی داشته باشند.

مسیر شکوفایی استعدادها، از افزایش و امید و انگیزه می‌گذرد. هر چقدر که این امید و انگیزه بیشتر باشد قاعدتاً شکوفایی استعدادها بهتر و بیشتر اتفاق می‌افتد. ما علاوه‌بر شناخت استعدادهایمان نیاز داریم که استعدادهایمان را شکوفا کنیم و این ظهور و شکوفایی نیازمند امید، انگیزه و هدف‌داشتن است.

در آخر هم اینکه شکوفایی هر استعدادی نیازمند پشتکار، تلاش و استقامت است. با یکجا نشستن، نه معدنی کشف و نه گنجی استخراج می‌شود. ​​​​​​​