چگونه عادت‌های بد را ترک کنیم

شالاپ، شیرجه زدید وسط خودِ خود دریا، هر لحظه عمق آب بیشتر و فشاری که روی عضلات شما می‌آید هم مضاعف می‌شود. قرار است بیش از ده متر پایین بروید. مثلاً، به‌دنبال هدفی مشخص در عمق پانزده متری به دل دریا زده‌اید. فین یا همان پاپوش‌های مخصوص غواصی را پوشیده و شنا می‌کنید، گازهای مورد نیاز برای تنفس را هم که داخل کپسولی چپانده و انداخته‌اید پشت سرتان. به‌سوی هدف در حرکتید و ظاهراً همه چیز عالی ا‌ست، ولی عامل مزاحمی، نشتی کوچک در کپسول یا لوله و شلنگ‌های آن کار را خراب می‌کند. نمی‌شود بگوییم نشتی کوچک که این حرف‌ها را ندارد، به هر حال هرچقدر هم کوچک، ولی اجازه نمی‌دهد شما به هدف برسید. اگر واقعاً به هدف فکر می‌کنید باید ترفندی برای رفع نشتی بزنید. انگار عادت‌های بد در زندگی ما هم شبیه همین نشتی‌های ریز و درشت این کپسول‌هاست. اگرچه گاهی کوچک‌اند، ولی استمرارشان ما را از رسیدن به هدف محروم می‌کنند. بدقولی، تنبلی، شلختگی، استفاده بی‌حساب‌وکتاب از فضای مجازی و ...، آنچه ما را به اهدافمان می‌رساند همین رفتارهای مستمر و عادت‌های همیشگی‌مان است و اگر قرار باشد عاملی ما را از رسیدن به اهداف باز دارد و حتی ما را از هدف دور کند، شک نکنید یکی از مهم‌ترین‌هایش باز هم همین رفتارهای مستمر و عادت‌های خودمان است. از خدا کمک‌گرفته و بخواهیم در این کارزار جدید همراهمان بوده و به تلاش‌های کم و زیاد ما برکت‌های بزرگ بدهد. 
باید عادت‌های بد و نشتی‌های دست‌وپاگیر را مهار کنیم. کار غیر ممکنی نیست، راه‌هایی دارد که بعضی از آن‌ها را در این مطلب با هم مرور می‌کنیم. 

آدم‌ها تا دلتان بخواهد به خودشان خوش‌بین‌اند. فکر می‌کنند همیشه خودشان با حال هستند و تصمیم‌هایشان هم درست است. اصلاً اگر آدم بفهمد کارش اشتباه است که بخش مهمی از مسیر اصلاح را طی می‌کند. بعضی رفتارها را آن‌قدر انجام داده‌ایم که زشتی و بدی آن به چشممان نمی‌آید، اگر کسی هم به ما بگوید به احتمال زیاد توجیه می‌کنیم، ولی مگر شک داریم که به هر حال نقاط ضعفی در وجودمان هست؟
 اوّلین کاری که برای ترک عادت بد باید انجام بدهیم این است که از حجم قربان‌صدقه‌رفتن برای خودمان کم کنیم. گاهی خوش‌بینی نسبت به خودمان را برای چند دقیقه کنارگذاشته و به‌دنبال نقاط ضعف و عادت‌های بد خودمان بگردیم. بعضی از دعاها این کارکرد را هم دارند که ما را متوجه اشتباهاتمان می‌کنند. پس، از این فرصت‌های توجه هم می‌توانیم برای پیداکردن اشتباهات و عادت‌های بدی که برایمان طبیعی‌شده، استفاده کنیم. وقتی دستگیرشان کردیم، دوباره قربان‌صدقه خودمان برویم، امّا این بار برای بهترشدن هم به فکر فرورفته‌ایم. 

گاهی اوقات عادت‌های بد خیلی نرم و طوری که خودمان هم متوجه حرکات آهسته‌شان نمی‌شویم، وارد رفتارهای ما می‌شوند. زاویه بین دو خط گاهی خیلی خیلی کوچک است، مثلاٌ، پنج درجه. شاید شما هم بگویید خب پنج درجه که چیزی نیست و با این مقدار اختلاف اتفاق خاصی رخ نمی‌دهد، ولی شما را دعوت می‌کنم کمی جلوتر بروید و همین خط‌ها را دنبال کنید. هر کدامشان را ادامه بدهید تا ببینید بعد از مدتی چقدر این دو خط با هم فاصله دارند. عادت‌های بد هم گاه ابتدای شکل‌گیریشان اصلاً حاد به نظر نمی‌رسند، ولی اگر زود قضیه را حل‌وفصل نکنیم، ماجرا جدی می‌شود. نوجوانی فصلی است که بسیاری از عادت‌ها تازه شکل گرفته‌اند و از طرفی تغییرکردن هم راحت است. پس برای مهار عادت‌های هم بد فصل جوانی بهترین زمان است. البته مقاطعی از سال مثل ماه رمضان برای ترک بعضی از عادت‌های بد زمینه بسیار خوبی فراهم می‌کند و هر سال برای برای این مقاطع هم می‌توانیم برنامه ویژه‌ای از قبل داشته باشیم. فرصت را قدر دانسته و برنامه‌اش را بریزید.  

ذره‌بین دستتان گرفته و دنبال علت و دلیل انجام عادت بدی بگردید. سعی کنید خودتان را زیر نظر گرفته و متوجه شوید که چه زمان‌هایی عادت بد شما اتفاق می‌افتد؟ چه افراد یا موقعیت‌هایی باعث می‌شود عادتی سروکله‌اش پیدا شود؟ چه چیزی باعث می‌شود این رفتار شروع شود؟
به هر حال هر رفتاری که داریم، دلیلی هم دارد. یک جورهایی فکر می‌کنید برای شما یا مفیدند و یا احساس خوبی به شما می‌دهند و به همین خاطر هم آن را انجام می‌دهید. این دلیل را هم پیدا کنید. به همه این اطلاعات در قسمت‌های بعدی نیاز داریم. دانستن این اطلاعات ایده‌هایی برای متوقف‌کردن عادت‌های بد به دست شما می‌دهد. 

کمی از همین لحظه و همین امروز فاصله بگیریم. تأثیر کارهایمان در بلندمدت را بررسی کنیم. ببینم اگر این عادت نامناسب را قرار باشد ادامه‌داده و حالا‌حالاها همراه خودمان داشته باشیم، بعد از چندین سال چه نتایجی به بار می‌آورد؟
کمی در مورد تأثیر رفتارمان روی دیگران فکر کنیم. اگر یک نفر چنین رفتار بدی با من داشته باشد، چه احساسی پیدا می‌کنم؟ خیلی اوقات‌ ما عادت خوبی را به‌خاطر احساسات خوبی که در لحظه به همراه دارد بارها و بارها تکرار می‌کنیم. انگار باید روی سلیقه‌مان هم کار کنیم. بیشتر به اثرات منفی عادت‌های بد فکر کنید، به چرایی بدبودن رفتار بیاندیشیم تا آن حس خوب را از بین ببریم. کم‌کم یاد بگیریم این رفتار بد که مانع دستیابی ما به اهداف و آرمان‌هایمان می‌شود را نه‌تنها توجیه نکنیم که احساس بدمان نسبت به آن را هم تقویت کنیم. 

هول نشوید، حالا که انگیزه پیداکرده و کمی هم ترفند یاد گرفتید، ناگهان تصمیم نگیرید که همین الآن حساب همه عادت‌های بد را یک جا برسید. سنگ بزرگ نشانه نزدن است. یکی‌یکی و سنگربه‌سنگر سراغشان بروید. روی یکی از عادت‌های بدتان متمرکز شوید، وقتی عملیات مورد نظرتان در مورد آن عادت با موفقیت انجام شد، حالا سراغ بعدی و بعدی‌ها بروید، دوباره برنامه‌ریزی‌کرده و اقدام کنید. خیالتان راحت باشد که این روش خیلی بهتر جواب‌داده و بعد از مدتی از شر تعدادی از عادت‌های بدتان خلاص شده‌اید. 

از محیط‌هایی که شما را به‌سمت عادت بدتان سوق می‌دهد، دوری کنید. محیط اطرافتان را طوری سروسامان بدهید که کمتر شما را در معرض آن رفتار قرار بدهد. مثلاً، موبایل را روی طاقچه یا کتابخانه دور از دسترس بگذارید یا وقتی از خواب بیدار می‌شوید خیلی زود رختخواب را ترک‌کرده و محیط را برای سحرخیزی فراهم کنید. رسانه‌ها هم در این میان نقش اساسی دارند. سعی کنید آنچه می‌بینید و می‌شنوید در این مسیر به کمکتان بیایند، نه آنکه خودشان زمینه بروز رفتار نامناسب را تشدید کنند. پس، قرارمان اینکه نسبت به محیطتان آگاهانه تصمیم بگیرید و مدیریت و کنترل آن را در دست داشته باشید، چراکه اگر در محیط نا‌مناسبی قرار بگیرید کنترل رفتار سخت‌تر خواهد شد. 

یکی از همان رفیق‌های همیشه پایه، یکی که دل‌سوزبوده و البته اهل سرزنش نباشد، خبر کنید. این رفیق همراه می‌تواند یکی از اعضای خانواده و فامیل یا دوست صمیمی باشد. با او در مورد تصمیمتان صحبت‌کرده و هر کدام برای ترک عادت بد تصمیم جدی‌گرفته و به یکدیگر تذکر بدهید. این یار همراه را از بین کسانی انتخاب کنید که حرف از توانستن بزند، یکی که امید را در دلتان زنده نگه‌داشته و برای موفق‌شدن تشویقتان کند، حتی اگر گاهی لازم باشد نهیب جدی بزند، ولی خیالتان راحت باشد که دل‌سوز شماست و برای بهترشدنتان او هم احساس مسئولیت می‌کند. 

به نوشتن ایمان بیاورید. در تمام مراحل قلم‌به‌دست باشید. مثلاً، جدولی را برای حساب‌کتاب خودتان تنظیم کنید و هر بار که عادت بدی را تکرار کردید یا موفق به ترک آن شده‌اید، ثبت کنید. با ثبت‌کردن دقیق هم از خودتان بابت رفتارها حساب کشیده‌اید و هم با خودتان وارد رقابت می‌شوید. وقتی عملکردتان را جلوی چشمتان بیاورید نتیجه تلاش‌هایتان را می‌بینید، از پیشرفتتان امید دریافت می‌کنید و برای بهترشدن با انگیزه‌تر قدم برخواهید داشت. نوشتن، آگاهی شما را نسبت به عادت‌های بد شخصیتان افزایش‌داده و راه را برای کنترل آن‌ها هموار‌تر خواهد کرد. 

تعارف که نداریم، اگر وقت‌هایی دوباره آن عادت بد را انجام دادید، بدانید که خیلی هم اتفاق عجیب‌غریبی نیفتاده. به خودتان نهیب بزنید و جدی‌تر بشوید، ولی نگران نشوید. مقدار بیشتری از عزمتان را وارد میدان کنید. یادتان باشد شما همان بچه‌هایی هستید که در روزهای گرم ماه رمضان هم روزه گرفتید و هم امتحان دادید، همان دانش‌آموزانی که در دوران آموزش و امتحان‌های مجازی بدون مراقب و معلم آزمون را بدون تقلب تحویل دادید. پس، اراده‌ خودتان را دست‌کم نگیرید. 
این رفتارها در طول زمان به‌وجود آمده‌اند و از بین رفتنشان هم نیاز به زمان دارد و باز امیدوار بمانید. صبر داشته باشید و به‌راحتی کوتاه نیایید. حتی برای وقت‌هایی که در ظاهر هم شکست خورده‌اید، برنامه بریزید که بدانید دوباره باید تلاش را شروع کنید. اصلاً شکست را هم غافل‌گیر کنید. مهم‌ترین کار این است که تا دستیابی به نتیجه اصلی آرام نگیرید و همچنان ادامه بدهید؛ حتی اگر لازم باشد بارها از اوّل شروع کنید، ولی مطمئن باشید در آن نگاه بلندمدت و چندساله بهترین کار را انجام داده‌اید.