دانش‌آموزان سقوط شاه را سرعت دادند

- فضای کلی کشور در آن روزها کاملاً انقلابی بود. دانش‌آموزان به‌عنوان بخشی از جامعه ایرانی کاملاً درگیر مسائل انقلاب شده بودند و رژیم شاه مجبور شده بود مدارس را تعطیل کند چون فکر می‌کرد با تعطیلی کوتاه‌مدت شاید بشود جلوی موجی که مدارس را هم در برگرفته بود، ایستاد.  
رژیم پهلوی در سال 1357 به‌ویژه بعد از واقعه 17شهریور، در سرازیری تند فروپاشی قرار گرفته بود. زبیگنیف برژینسیکی* درباره واقعه 17شهریور می‌گوید با اتفاقی که در این روز افتاد،‌ رژیم پهلوی روند سقوط خودش را تشدید کرد و به آن سرعت بخشید. چون حکومت شاهنشاهی تصور می‌کرد با سرکوب مردم و کشتار 17شهریور می‌تواند به قیام انقلاب اسلامی و اعتراضات مردم خاتمه بدهد اما این‌طور نشد چون اعتراض‌ها شدت گرفت و تقریباً دو هفته بعد از این اتفاق مدارس باز شد. دانش‌آموزان ایرانی قبل از بازگشایی مدارس هم در تظاهرات مردمی شرکت داشتند و با رژیم پهلوی مقابله می‌کردند. بازگشایی مدارس از مهرماه 1357 فرصت خوبی شد تا دانش‌آموزان در مدارس دورهم جمع شده و تظاهرات کنند یا حتی در برخی تظاهرات بیرون از مدرسه هم شرکت کنند. 
البته تظاهرات عمومی مردم همراه با سرکوب بود چون بعد از کشتار 17شهریور، رژیم پهلوی قصد نداشت کوتاه بیاید. برای همین بود که تظاهرات دانش‌آموزی و اوج آن در 13 آبان 1357 برای رژیم پهلوی شوک‌آور بود. درحالی‌که رژیم گمان می‌کرد مردم خواهند ترسید و دیگر در تظاهرات شرکت نخواهند کرد، نه‌تنها اعتراضات مردمی ادامه پیدا کرد بلکه از ابتدای مهر 1357 تا آبان همین سال شاهد اوج‌گیری تظاهرات به‌خصوص تظاهرات دانشجویی و دانش‌آموزی در سراسر کشور بودیم. این سیر تحولات و اتفاقات در روز 13 آبان در مقابل دانشگاه تهران اوج گرفت و رژیم پهلوی تلاش کرد آن را با تمام توانش سرکوب کند. درنتیجه تعداد زیادی از دانش‌آموزان یا به شهادت رسیدند یا زخمی ‌شدند و این ماجرا به نقطه تاریکی در کارنامه حکومت رژیم پهلوی بدل ‌شد.

- در این دوره تاریخی یعنی بعد از کشتار 17شهریور سال 1357 کارگران انبار نفت و پالایشگاه‌ها اعتصاب کردند. در دانشگاه تهران هم تظاهرات برگزار می‌شد و به‌خصوص از ابتدای آبان ماه شاهد گسترش تظاهرات در دانشگاه تهران بودیم که به دانش‌آموزان روحیه داد تا به شکل پیوسته‌تری در کنار مردم قرار گیرند. همچنین روز دوم آبان هم تظاهرات دانش‌آموزی انجام شد که این مورد هم سرکوب شد و دانش‌آموزان زیادی دستگیر شدند.
در تظاهرات دوم آبان، دانش‌آموزان خواهان لغو حکومت‌نظامی، آزادی زندانیان سیاسی و انحلال مجلس شده بودند و این واکنش‌ها نشان می‌داد که آن‌ها کاملاً آگاهانه در تظاهرات حضور داشتند. روز بعد از آن در قم شاهد تظاهرات گسترده دانش‌آموزان بودیم و سیل اعتراضات مردمی تا 13 آبان که مصادف بود با سالروز تبعید حضرت امام خمینی(ره)، ادامه داشت. این هم‌زمانی باعث شده بود که دانش‌آموزان برای روز 13 آبان برنامه گسترده‌ای داشته باشند و در مقابل دانشگاه تهران برای تظاهرات و اعلام همبستگی با دانشجویان حضور پیدا کنند. 

- دانش‌آموزان به‌عنوان بخشی از جامعه ایرانی، قبل از شروع تظاهرات‌ و تجمع‌های دانش‌آموزی به شکل گسترده در کنار والدین خود و در کنار مردم حضور داشتند. وقتی مدارس از ابتدای مهر سال 1357 باز شد، دانش‌آموزانی که به‌صورت پراکنده در اعتراض‌ها شرکت می‌کردند، همراه و هم‌صدا شده و به‌صورت یکپارچه به اعتراضاتشان ادامه دادند تا آنجا که به‌عنوان قشری مشخص در تظاهرات خودشان را نشان دادند. البته تحولاتی که در کشور رخ داد مانند برگزاری چهلم شهدای ۱۷ شهریور و سرکوبی که بعدها در کرمان صورت گرفت، باعث شد مردم و دانش‌آموزان مصمم‌تر و به شکل گسترده در تظاهرات حضور پیدا کنند. 

- دانشجویان و سایر اقشار مختلف جامعه هم حضور داشتند اما این دانش‌آموزان بودند که برای برگزار کردن یک اعتراض گسترده و همبستگی با دانشجویان به دانشگاه تهران رفتند و کشتار و سرکوب آن‌ها در دانشگاه باعث شد این روز به نام روز دانش‌آموز شناخته شود.

- البته این موج سراسری بود. به‌جز تهران و قم، در اصفهان، شیراز، مشهد و دیگر نقاط کشور هم اعتراض‌ها جریان داشت و سراسر کشور را فراگرفته بود. دانش‌آموزان همپای سایر اقشار علیه رژیم پهلوی در تظاهرات شرکت داشتند. 

- در تظاهرات روز 13 آبان از ابتدای حضور دانش‌آموزان در مقابل دانشگاه، درگیری و تعقیب و گریز نیروهای نظامی و انتظامی آغاز شد. از صبح روز 13 آبان اتفاقات به‌آرامی در حال وقوع بود اما ناگهان نیروهای نظامی رژیم شروع به تیراندازی کردند. این نیروها وارد دانشگاه شدند، درهای دانشگاه را هم بستند. این چندمین بار بود که حکومت پهلوی نیروهای نظامی خود را وارد دانشگاه می‌کرد. در روز 13 آبان بسته شدن درهای دانشگاه کاملاً مشخص بود که برای سرکوب جدی و گسترده آمده‌اند و قرار است به دانش‌آموزان و دانشجویان تیراندازی کنند. درنهایت بستن درهای دانشگاه و سرکوب بی‌رحمانه دانش‌آموزان و دانشجویان باعث شد برخی حتی زیر دست و پای موج جمعیت گرفتار شوند؛ جمعیتی که داشت سعی می‌کرد از تیراندازی، به بیرون از دانشگاه فرار کند. بیرون دانشگاه هم نیروهای نظامی ایستاده بودند و صحنه‌های فجیعی از سرکوب و کشتار را ایجاد کردند.  

- همان شب در اخبار تلویزیون، گوشه‌هایی از تیراندازی در دانشگاه تهران پخش شد. این گزارش کوتاه، در گسترش تظاهرات در روزهای بعد تأثیر زیادی داشت. مثلاً فردای آن روز تهران یکپارچه خشم بود و آتش خشم مردم در تظاهرات روز بعد خودش را نشان داد. در آبان ماه کسانی که در بخش‌های اداری و تبلیغاتی رژیم فعالیت می‌کردند به خودشان جرئت می‌دادند و اطلاع‌رسانی می‌کردند. بعضی روزنامه‌ها درباره اتفاقات آن روز خبر و گزارش نوشتند. همین پخش تلویزیونی و انعکاس خبر در مطبوعات باعث شد فردای آن روز در تهران تظاهرات گسترده‌ای صورت بگیرد و مردم سراسر ایران آنچه حکومت پهلوی بر سر دانش‌آموزان آورده را ببینند. البته مطبوعاتی که درباره وقایع 13 آبان گزارش منتشر کردند با سرکوب جدی مواجه شدند. دو روز بعد از این واقعه مطبوعات اعتصاب کردند. حتی مأمورین حکومت‌نظامی به دفتر روزنامه‌های کیهان، اطلاعات و آیندگان رفتند و این روزنامه‌ها را تصرف کردند که مانع انتشار همان خبرهای نصف و نیمه شوند. 

- نتیجه مهم این واقعه سقوط دولت شریف امامی بود. شریف امامی شهریور سال 1357 روی کار آمد و اعلام کرده بود که از مردم حمایت می‌کند. او دولتش را دولت آشتی ملی معرفی می‌کرد به این معنا که برای همراهی با مردم سر کار آمده است اما در همین دوره بود که کشتارها و سرکوب‌های زیادی رخ داد که آخرین آن‌ها واقعه 13 آبان بود. بعد از این واقعه دولت شریف امامی سقوط کرد. بعد از این سقوط، رژیم پهلوی دست به سرکوب‌های جدی‌تر زد. یک دولت نظامی به ریاست ارتشبد غلامرضا ازهاری روی کار آمد و این نشان می‌دهد که واقع 13 آبان نقطه پایانی بود برای دولت به‌اصطلاح آشتی ملی شریف ‌امامی که در طول 70 روز روی کار بودن (از شهریور1357 تا آبان 1357) چند رویداد خونین و کشتار در بخش‌های مختلف کشور ازجمله در تهران را انجام داده بود. در واقع از اینجا دیگر رژیم پهلوی نقاب آشتی ملی را از صورتش برداشت و با روی کار آوردن یک حکومت‌نظامی مردم را بیشتر مورد سرکوب قرار داد.

- هیچ روز و هیچ صحنه‌ای در تظاهرات و انقلاب اسلامی ایران نیست که دانش‌آموزان در آن نقشی نداشته باشند. مخصوصاً بعد از 13 آبان سال57 آن‌هم با وجود سرکوب دانش‌آموزان در دانشگاه تهران. تظاهرات مردمی همچنان تا روز 22 بهمن 1357 ادامه پیدا کرد و جمعیت دانش‌آموزی در تمام این صحنه‌ها حضور داشتند. دانش‌آموزان همراه مردم بودند و به‌خصوص وقتی مدارس باز می‌شد به‌صورت گروه‌های دانش‌آموزی تظاهرات می‌کردند و رژیم خیلی تاب تحمل این حضور دانش‌آموزان را نداشت و مدارس را تعطیل می‌کرد اما بازهم چیزی تغییر نمی‌کرد چون حضور دانش‌آموزان بین آحاد مردم گسترده‌تر و پررنگ‌تر می‌شد. 
دانش‌آموز ایرانی در سال 1357 مثل سایر مردم برای دستیابی به استقلال، آزادی و حکومتی غیر از حکومت استبدادی تظاهرات کردند و حکومت اسلامی و جمهوری اسلامی را پسندیدند که حضرت امام خمینی (ره) چهارچوب آن را مشخص کرده بود.

*سیاستمدار آمریکایی که در سال‌های انقلاب اسلامی ایران مغز متفکر و مشاور آمریکایی‌ها، خصوصاً رئیس‌جمهور وقت آمریکا بود.